استرس و MS

در پژوهش‌های مختلف ثابت شده است که استرس عاطفی طولانی مدت با بیماری ارتباط دارد. استرس می‌تواند بیماری‌های مزمن را بدتر کند و حتی ممکن است تا حدی عامل ایجاد برخی از بیماری‌ها باشد.

زندگی با مولتیپل اسکلروزیس (MS) به خودی خود یک وضعیت استرس‌زای مزمن است.

بنابراین توصیه به بیماران مبتلا به ام اس برای «پرهیز از استرس» می‌تواند هم بدون اثر و هم دلسرد کننده باشد.

  روی شماره کلیک کنید

استرس چیست؟

«استرس» معمولاً یک اصطلاح عمومی است که هم برای توصیف علت (موقعیت چالش‌برانگیز یا «استرس‌زا») و هم اثرات آن استفاده می‌شود.

از نظر فنی، یک «استرس» وجود دارد – یک علت یا محرک – و یک واکنش فیزیکی و عاطفی به عامل استرس‌زا.

موقعیت هایی که استرس ایجاد می کنند برای هر فردی متفاوت است. مقدار معینی از استرس می‌تواند تا حدی مفید باشد، مانند فشار ضرب الاجل یا موقعیت‌های سختی که فرد را تشویق می‌کند تا وارد عمل شود.

با این حال، نقطه‌ای وجود دارد که در آن مضر می‌شود، که در منحنی «واکنش استرس انسانی» نشان داده شده است.

معمولاً این پاسخ فردی فرد به استرس است و نه خود عامل استرس زا که منجر به اثرات مخرب کوتاه‌مدت یا بلندمدت بر روی سلامتی می‌شود.

در صورتی‌که فرد فاقد مهارت‌های مقابله‌ای کارآمد باشد،  آمادگی ابتلا به بیماری یا بدتر شدن یک وضعیت موجود با موقعیت‌های استرس‌زای طولانی‌مدت و بی‌وقفه در وی بیش‌تر است.

آستانه تحمل یک فرد در شرایط استرس‌زا معمولاً در حضور بیماری مزمنی مانند ام اس(MS) کاهش می‌یابد.

خستگی، اختلال عملکرد شناختی و ناکامی در کنار آمدن با محدودیت‌های حرکتی و سایر علائم بیماری MS، تجربه روزمره فرد مبتلا را مملو از استرس می‌کند.

فرادی که از علائم هشداردهنده‌ای که نشان‌دهنده استرس بیش از حد است – مانند اختلال خواب، تغییر در الگوی غذا خوردن (افراطی یا کم‌خوری)، تمرکز ضعیف، تغییرات خلق و خو، علائمی مانند سردرد یا درد شکم آگاه هستند، می‌توانند اقداماتی را در جهت مدیریت استرس‌شان انجام دهند.

آیا استرس مزمن، یا حتی یک رویداد بسیار استرس زا در زندگی، ابتلا به بیماری خاصی مانند MS را تسریع می‌کند؟

بسیاری از مطالعات استرس مزمن را با شرایط سلامتی از بیماری‌های قلبی عروقی، پیامدهایی مانند انفارکتوس میوکارد و سکته مغزی، انواع خاصی از سرطان و افسردگی مرتبط می‌دانند.

در برخی از این شرایط، استرس با وضعیت التهاب سیستمیک همراه است.

از آنجایی که «استرس» مفهومی نامشهود است، تعجبی ندارد که یافته‌های متناقضی در پژوهش‌های مربوط به آن وجود داشته باشد.

به عنوان مثال، مطالعه ای روی 106000 زن مبتلا به پستان سرطان ارتباط بین استرس مزمن و خطر ابتلا به سرطان سینه را رد کرد.

اثرات فیزیولوژیکی استرس در MS چیست؟

استرس و تولید سیتوکین‌های التهابی

اگرچه ما علت دقیق MS را نمی‌دانیم، شواهدی وجود دارد که برخی سیستم‌های بیولوژیکی مرتبط با استرس ممکن است در آسیب شناسی MS دخیل باشند.

از جمله آن‌ها محور هیپوتالاموس هیپوفیز- آدرنال (HPA) است، یک سیستم عصبی غدد درون ریز که پاسخ به استرس و همچنین تنظیم بسیاری از فرآیندهای بدن را کنترل می کند.

هچنین سیستم عصبی سمپاتیک که مسئول فعال کردن پاسخ «جنگ یا گریز» در شرایط استرس‌زاست در بیماری مزمن MS نقش داشته باشد.

مطالعه‌ای توسط گلد[Gold] و همکارانش نشان داد که در افراد مبتلا به MS، ممکن است در ارتباط بین سیستم ایمنی و این دو سیستم پاسخ استرس[یعنی HPA و سیستم سمپاتیک] وقفه ایجاد شود.

سورنسون[Sorenson] و همکارانش سلول‌های تک هسته‌ای خون محیطی 42 بیمار مبتلا به MS و 36 فرد کنترل را برای تعیین اینکه آیا استرس درک شده با افزایش سیتوکین‌های پیش التهابی و علائم MS مرتبط است، مقایسه کردند.

در طول زمان استرس عاطفی، افزایش بیان سیتوکین در هر دو گروه مشاهده شد اما با رفتارهای التهابی متفاوت همراه بود.

شایان ذکر است، افراد مبتلا به ام اس در طول استرس چهار برابر افزایش تولید IL-12 [اینترلوکین ] را نشان دادند.

استرس به عنوان یک عامل تسریع کننده در شروع MS

اطلاعات در مورد این‌که آیا استرس با خطر ابتلا به MS مرتبط است یا خیر، اندک است، به طوری‌که یافتن همبستگی مستقیم بین این دو دشوار است.

یک مطالعه انجام شده توسط محققین بوسنی هرزگوین ارتباط بین عوامل استرس‌زای شدید رویدادهای زندگی و ایجاد اولین دوره بالینی MS را ارزیابی کرد.

این مطالعه 109 بیمار تازه تشخیص داده شده MS (80 زن و 29 مرد) را در طی یک دوره 2 ساله و همچنین 41 بیمار با تشخیص قبلی MS را بررسی کرد.

نتایج نشان داد که استرس ممکن است یک عامل محرک در شروع MS و در بدتر شدن آن(که از قبل تشخیص داده‌شده) باشد.

مطالعه‌ای که در دانمارک انجام شد به بررسی این موضوع پرداخت که آیا پس از یک رویداد فوق‌العاده استرس‌زا: مرگ یک کودک، خطر ابتلا به ام اس افزایش می‌یابد یا خیر.

این مطالعه از داده‌های ملی در مورد بیش از 21000 والدینی استفاده کرد که یک کودک زیر 18 سال را از دست داده بودند و یک گروه کنترل شامل نزدیک به 300000 والدینی که فرزندی را از دست نداده بودند.

آنها دریافتند که والدینی که با این عامل استرس‌زای عمده مواجه شده‌اند، در مرحله پیگیری 8 ساله (نسبت خطر 13/2 در مقابل 33/1) در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به MS قرار داشتند.

رویدادهای استرس‌زا و نشانگرهای تصویربرداری عصبی

محققان دانشگاه نورث وسترن[Northwestern] 121 فرد مبتلا به MS را مورد مطالعه قرار دادند تا مشخص کنند که آیا رویدادهای استرس‌زا با ایجاد ضایعات افزایش‌دهنده گادولینیوم (Gd+) و T2 مرتبط است یا خیر.

همه شرکت‌کنندگان اسکن هفتگی MRI داشتند و نیمی از گروه در طول مدت مطالعه 48 هفته‌ای در درمان مدیریت استرس شرکت کردند.

این محققین دریافتند که رویدادهای منفی زندگی (از جمله عوامل استرس‌زا متوسط و عوامل استرس‌زای «عمده» مانند تهدید برای ساختار خانواده) به فعالیت التهابی پیشرفته در MRI کمک می‌کند.

در همین حال، عوامل استرس‌زای مثبت، مانند برنامه‌ریزی عروسی یا شروع یک کار جدید، با خطر کمتر ضایعات جدید یا بزرگ‌تر T2 مرتبط بودند.

آن دسته از شرکت‌کنندگانی که تحت درمان مدیریت استرس قرار گرفتند، در طول مطالعه ضایعات Gd+ کمتری داشتند.

آیا استرس خطر تشدید MS را افزایش می دهد؟

کارهای پژوهشی زیادی وجود دارد که نشان می دهد استرس به احتمال زیاد به عنوان محرکی برای تشدید/عود در افراد مبتلا به MS عمل می‌کند.

در متاآنالیزی توسط Mohr و همکاران، «ارتباط بین رویدادهای استرس‌زای زندگی و تشدید MS»، یک ارتباط بالینی معنی‌دار بین استرس و تشدید MS را در 13 مطالعه از 14 مطالعه مورد استفاده در متاآنالیز مشاهده شد.

اندازه اثر کلی d=0.53 نشان داد که استرس واقعاً تأثیر قدرتمندی بر خطر تشدید MS دارد.

با این حال، محققان  خاطرنشان می‌کنند که «ارتباط بین رویدادهای استرس زا زندگی و تشدید MS پیچیده است و در حال حاضر نمی‌توان برای هر بیماری آن را مطرح کرد.

چرا استرس خطر تشدید MS را افزایش می‌دهد؟

مور[Mohr] و همکارانش همچنین چارچوبی برای درک اینکه چرا استرس ممکن است باعث فعالیت التهابی بیش از حد در افراد مبتلا بهMS  شود، ایجاد کردند.

فرایند تشدید طی یک دوره چندین ماهه اتفاق می‌افتد و شامل فرآیندهای بیولوژیکی مختلف می‌شود.

فرایندهایی که ممکن است درگیر شوند عبارتند از افزایش فعال شدن ماست سل [Mast Cell] در شروع استرس، مقاومت گلوکوکورتیکوئیدی در سلول های ایمنی در زمانی که استرس مزمن می شود، و کاهش سطح بالای کورتیزول در هنگام کاهش استرس.

یکی از مطالعات انجام شده در متاآنالیز شامل 23 بیمار زن مبتلا به MS بود که در طی یک سال پیگیری شدند.

این افراد به صورت هفتگی مصاحبه های ارزیابی روانپزشکی را تکمیل کردند. جالب توجه است که برای 85 درصد از تشدیدهای ثبت شده، یک رویداد استرس زا در زندگی در 6 هفته گذشته رخ داده بود که یک یافته از نظر آماری معنی دار بود (P<0.0001).

میانگین فاصله زمانی بین رویداد استرس زا و شروع عود MS ،  14 روز بود.

چالش‌های عاطفی مرتبط با تشخیص MS

دریافت تشخیص MS  یک موقعیت استرسزا فوری است. در واقع، برخی تحقیقات خبر تشخیص MS را به اختلال استرس پس از سانحه تشبیه کرده‌اند. فرد ممکن است احساس کند که زندگی او، همان‌طور که می‌داند، «به پایان رسیده است»، تا زمانی که بفهمد چگونه با یک «عادی جدید» سازگار شود. زندگی روزانه با MS باعث ایجاد انواع استرس‌های منحصر به فرد برای فرد می‌شود، از جمله:

علائم نامرئی: افراد مبتلا به MS همیشه «بیمار به نظر نمی‌رسند» و بنابراین ممکن است توسط دیگران که بار بیماری آنها را نمی‌شناسند به خوبی درک نشوند. این ممکن است حتی در مورد اعضای خانواده یا دوستان نزدیکی که نمی‌توانند درک کنند که چرا فقط از شکایت دست نمی‌کشند و از رختخواب بلند نمی‌شوند، صدق کند.

اختلال شناختی: اگر توانایی های شناختی تحت تأثیر قرار گیرد، افراد مبتلا به ام اس ممکن است حتی بیشتر احساس کنند که توسط دیگران به خوبی درک نشده‌اند.

علائم تازه قابل مشاهده: با افزایش ناتوانی‌ها، فرد مبتلا به MS باید با واکنش‌های افراد دیگر نسبت به تفاوت‌ها و چالش‌های فیزیکی مقابله کند. یک عامل استرس‌زای بزرگ برای بیماران این است که یاد بگیرند چگونه محدودیت‌های فیزیکی جدید را پشت سر بگذارند و مجبور شوند عادت‌ها و برنامه‌ها را در حین سازگاری تغییر دهند.

مشکلات و پیچیدگی‌های مالی: برای اکثر افراد مبتلا به MS، هزینه‌های مرتبط با درمان بار قابل توجهی است. یک عامل استرس‌زا رایج ترس از دست دادن شغل و سپس ناتوانی در پرداخت بیمه درمانی است.

احساس از دست دادن کنترل: ممکن است فرد احساس کند که MS «مسئول» است، زیرا پیش بینی این‌که چه زمانی ممکن است یک روز خوب یا یک روز بد رخ دهد، دشوار است. احساس از دست دادن کنترل بر MS ممکن است به احساس خارج  شدن کنترل زندگی از دست فرد گسترش یابد.

تصمیمات: تصمیمات تغییر دهنده زیادی در زندگی وجود دارد که باید در ارتباط با تشخیص ام اس گرفته شود، از جمله تصمیم گیری در مورد درمان اصلاح کننده بیماری  (DMT) و نحوه تطبیق آن درمان در زندگی روزمره.

برخی از علائم رایج استرس می‌توانند با علائم معمول MS، مانند خستگی و سفتی عضلات، همپوشانی داشته باشند. همیشه نمی‌توان تشخیص داد که یک علامت نتیجه «زندگی عادلانه»[just life] است یا MS ، اما به طور کلی خستگی مرتبط با MS همیشه با استراحت بیش‌تر کاهش نمی‌یابد.

علائم استرس مزمن

نشانه‌های مشترک علائم استرس و علائم MS

مدیریت استرس در مرحله تشخیص و مرحله اولیه MS

بیمار را برای آن‌چه ممکن است از بیماری انتظار داشته باشد آماده کنید

کمک به بیمار در شناسایی عوامل استرس زای مرتبط با بیماری (تشخیص، گزینه‌های درمانی، عوارض جانبی، ترس از ناتوانی، تأثیر بر خانواده)

برای شناسایی و کاهش محرک های عود، با بیمار کار کنید

اطلاعات و منابع با کیفیت بالا را به بیمار ارائه دهید

ایجاد دلگرمی و امید

ارجاع بیماران به برنامه‌ها و گروه‌های حمایتی با تمرکز مثبت، به ویژه گروه‌هایی که برای بیمارانی که به تازگی تشخیص داده شده‌اند، تشکیل شده است

به بیماران راه حل هایی ارائه دهید که در شرایط مختلف چه کاری انجام دهند

در مورد گزینه‌های درمان‌های اصلاح‌کننده بیماری (DMT) بحث کنید، با تأکید بر اینکه طیف وسیعی از گزینه‌های درمانی وجود دارد

مدیریت انتظارات: درمان‌های اصلاح‌کننده بیماری (DMT) کاملاً MS را از بین نمی‌برند، اما به محدود کردن پیشرفت بیشتر در بسیاری از افراد کمک می‌کنند. تضمینی وجود ندارد که یک فرد به یک درمان معین پاسخ کامل بدهد.